Weird Science

M101 - Galaktyka Wiatraczek

Wśród fascy­nu­jących obiek­tów astro­no­micz­nych, które można obser­wo­wać za pomocą tele­sko­pów ama­tor­skich, galak­tyki spi­ralne zaj­mują szcze­gólne miej­sce. Ich cha­rak­te­ry­styczna struk­tura z ramio­nami zagi­na­jącymi się łuko­wato wokół cen­tral­nego jądra przy­ciąga wzrok i budzi wyo­braźnię zarówno pro­fe­sjo­nal­nych astro­no­mów, jak i entu­zja­stów ama­tor­skich obser­wa­cji. Jed­nym z naj­bar­dziej zna­nych przy­kła­dów takiej galak­tyki jest Mes­sier 101, znana rów­nież jako Galak­tyka Wia­tra­czek.

Galak­tyki spi­ralne to jedne z naj­pięk­niej­szych i naj­czę­ściej bada­nych struk­tur we Wszech­świe­cie. Cha­rak­te­ry­zują się one pła­skim dys­kiem, w którym znaj­dują się mniej lub bar­dziej wyraźnie zazna­czone ramiona spi­ralne oraz cen­tral­nym zgru­bie­niem, zwa­nym jądrem galak­tycz­nym. Ramiona te są obsza­rami inten­syw­nych pro­ce­sów two­rze­nia, a więc pełn­ymi mło­dych, jasnych gwiazd i mgła­wic. Różne typy galak­tyk spi­ral­nych w kla­sy­fi­ka­cji Hub­ble'apo­sia­dają różne struk­tury ramion spi­ral­nych. Galak­tyki typu Sa i SBa są gęsto owi­nięte ramio­nami, a galak­tyki typu Sc i SBc mają ramiona luźne. Naj­bar­dziej znaną galak­tyką spi­ralną jest nasza Droga Mleczna, w której poło­żony jest nasz Układ Sło­neczny.

Jedną z pięk­niej­szych galak­tyk spi­ral­nych jest Galak­tyka Wia­tra­czek (ang. Pin­wheel Galaxy), odkryta w 1781 roku przez Mécha­ina, a następ­nie umiesz­czona przez Mes­siera na 101 pozy­cji jego kata­logu.

Obser­wa­cje

26.06.2024, około godziny 23:00 - Kato­wice, śród­mie­ście
warunki miej­skie, bar­dzo wysoki poziom zanie­czysz­cze­nia świa­tłem

Galak­tyka Wia­tra­czek jest galak­tyką spi­ralną ze sto­sun­kowo słabo zazna­czo­nym jądrem i sil­nie roz­wi­niętymi ramio­nami. Na sfe­rze nie­bie­skiej możemy ją zna­leźć w gra­ni­cach gwiaz­do­zbioru Wiel­kiej Nie­dźw­ie­dzicy, w pobliżu ostat­niej gwiazdy dyszla Wiel­kiego Wozu (Alkaid, η UMa) - obser­wa­cji możemy więc doko­ny­wać przez cały rok. Jasność galak­tyki wynosi śred­nio 7,9m, a jej roz­miary na nie­bie w przy­bli­że­niu 24,5' na 23,4'. Rze­czy­wi­sta śred­nica tego obiektu wynosi 170 tysięcy lat świetl­nych, amasa jest w przy­bli­że­niu równa 180 miliar­dom mas Słońca. Wia­tra­czek widzimy z odle­gło­ści 21 milio­nów lat świetl­nych.

Galak­tyka ta wraz z innymi - mniej­szymi lub sła­biej widocz­nymi - obiek­tami two­rzy tak zwaną grupę galak­tyk M101 i to naj­praw­do­po­dob­niej z powodu wza­jem­nego oddzia­ły­wa­nia gra­wi­ta­cyj­nego układ ramion spi­ral­nych Wia­traczka jest wyraźnie zabu­rzony (Fot.1). Dodat­kowo jest też praw­do­po­dobne, że przej­ście innej galak­tyki (możl­iwe, że NGC 5474), w pobliżu M101 około 250 milio­nów lat temu spo­wo­do­wało wzrost aktyw­no­ści gwiaz­do­twór­czej w okre­slo­nych regio­nach galak­tyki, dzięki czemu jej półn­ocno-wschod­nie ramię zawiera wyraźnie więcej mło­dych, błękit­nych gwiazd.

Ilustracja: Fot. 1 - bez opisu

Fot. 1 - bez opisu

Ilustracja: Fot. 1 - z opisem

Fot. 1 - z opisem

Jak widać, obszar Galak­tyki Wia­tra­czek obfi­tuje w inte­re­su­jące obiekty. Więk­szość z nich (NGC 5447, NGC 5449, NGC 5450, NGC 5451, NGC 5453, NGC 5455, NGC 5458, NGC 5461, NGC 5462 i NGC 5471), to chmury gwiazd i obszary H II, które możemy scha­rak­te­ry­zo­wać jako obłoki zjo­ni­zo­wa­nego gazu, głów­nie wodoru i pla­zmy o roz­mia­rach nawet kil­ku­set lat świetl­nych, w których pow­stają gwiazdy. Warto jed­nak zau­wa­żyć, że na foto­gra­fii zna­la­zła się też magel­la­niczna galak­tyka NGC 5477.

W galak­tyce tej zaob­ser­wo­wano do tej pory pięć super­no­wych, w kolej­no­ści chro­no­lo­gicz­nej: SN 1909A, SN 1951H, SN 1970G, SN 2011fe oraz SN 2023ixf.

Wia­tra­czek i jego too­cze­nie są tak pięk­nymi obsza­rami nieba, że naprawdę warto poświe­cić im przy­najm­niej nieco uwagi.

Para­me­try foto­gra­fii 1:

  • suma­ryczny czas eks­po­zy­cji: 30 minut (stack 30 kla­tek RAW po 60s, z wyko­rzy­sta­niem odpo­wied­niej ilo­ści kla­tek typu dark, bias i flat)
  • ISO: 2000
  • tele­skop w sys­te­mie New­tona (150/750), eks­po­zy­cja w ogni­sku głów­nym
  • zasto­so­wano filtr, pozwa­la­jący na zmniej­sze­nie wpływu sztucz­nego zanie­czysz­cze­nia świa­tłem i świe­ce­nia atmos­fery
  • sta­tyw: gło­wica para­lak­tyczna z pro­wa­dze­niem w osi rek­ta­scen­cji, wyju­sto­wana metodą dry­fową z wyko­rzy­sta­niem ste­row­nika wła­snej kon­struk­cji.

Lite­ra­tura dodat­kowa:

Marek Ples

Aa