M103 - Gromada Otwarta w Kasjopei
| English version is here |
Obiekt Messier 103 (M103), znany również jako NGC 581, to otwarta gromada gwiazd znajdująca się w gwiazdozbiorze Kasjopei Cassiopeia. Jest położona około 8000-9500 lat świetlnych od Ziemi, co czyni ją jedną z najodleglejszych znanych nam gromad otwartych. Choć nie należy do najefektowniejszych obiektów w katalogu Messiera, wyróżnia się m.in. swoim wiekiem.
Szacowany wiek gromady to około 25 milionów lat, co klasyfikuje ją jako bardzo młodą. Składa się głównie z gorących, niebieskich gwiazd typu B oraz kilku bardziej rozwiniętych nadolbrzymów, takich jak czerwony nadolbrzym o jasności 10m, widoczny w pobliżu centrum. Te cechy wskazują na wspólne pochodzenie gwiazd oraz stosunkowo krótki czas ich ewolucji od momentu narodzin w tej samej obłokowej strukturze gazowo-pyłowej.
Obserwacje
10.09.2025, około godziny 22:00 - Katowice
warunki miejskie, bardzo wysoki poziom zanieczyszczenia światłem
Interesująca nas dziś gromada gwiazd jest ulokowana w odległości około 1° na północny wschód od gwiazdy Ruchbah, czyli delta Cassiopeiae (δ Cas). Można ją łatwo odnaleźć i obserwować już za pomocą zwykłej lornetki, ponieważ jej jasność względna to 7,4m.
Charakterystyczną cechą M103 jest jej trójkątny kształt. W skład gromady wchodzi około 170 gwiazd, co do których potwierdzono z dużym prawdopodobieństwem, że są one wzajemnie powiązane grawitacyjne. Gromada rozciąga się na około 15 lat świetlnych i jest nadal otoczona pozostałościami pyłu międzygwiazdowego, co może wpływać na obserwowaną jasność i kolory poszczególnych składników.
Dzięki obserwacjom spektroskopowym i fotometrycznym (z użyciem danych z misji Gaia) możliwe było wyznaczenie ruchów własnych i prędkości radialnych gwiazd w gromadzie, co potwierdziło ich wspólne pochodzenie. M103 nie wykazuje jeszcze wyraźnych oznak rozpadu, ale - jak większość gromad otwartych - z czasem ulegnie rozproszeniu, głównie pod wpływem sił pływowych Galaktyki.
Messier 103, choć niepozorna w porównaniu do bardziej spektakularnych gromad, stanowi cenny obiekt badań wczesnej ewolucji gwiazd i dynamiki młodych układów gromadowych. Dla miłośników astronomii to także efektowny cel obserwacyjny, zwłaszcza w chłodne jesienne noce, kiedy Kasjopea wznosi się wysoko nad północnym horyzontem.
Parametry fotografii 1:
- sumaryczny czas ekspozycji: 30 minut (stack 30 klatek RAW po 60s, z wykorzystaniem odpowiedniej ilości klatek typu dark, bias i flat)
- ISO: 2500
- teleskop w systemie Maksutowa (100/1400), ekspozycja w ognisku głównym
- zastosowano filtr, pozwalający na zmniejszenie wpływu sztucznego zanieczyszczenia światłem i świecenia atmosfery
- statyw: głowica paralaktyczna z prowadzeniem w osi rektascencji, wyjustowana metodą dryfową z wykorzystaniem sterownika własnej konstrukcji.
Literatura dodatkowa:
- Gałan C., Grzemski M., Kasjopea, Urania – Postępy Astronomii, 2014, 775 (5), str. 62–64
- Sanner J., Geffert M., Brunzendorf J., Schmoll J., Photometric and kinematic studies of open star clusters. I. NGC 581 (M 103), Astronomy and Astrophysics, 1999, 349, str. 448–456
- Huang W., Gies D.R., McSwain M.V., A stellar rotation census of B stars: from ZAMS to TAMS, Astrophysical Journal, 2010, 722, str. 605–619
Marek Ples