M13 - Gromada Herkulesa
W bezksiężycową pogodną noc, przy idealnym stanie atmosfery i doskonałym wzroku, a także z dala od miast i innych źródeł zanieczyszczenia światłem w gwiazdozbiorze Herkulesa możemy gołym okiem zobaczyć interesujący szczegół. Przypomina on niezbyt jasny, rozmyty punkt świetlny i leży prawie dokładnie na linii łączącej etę (η Her) i dzetę (ζ Her) tego gwiazdozbioru - mniej więcej w jednej czwartej ich wzajemnej odległości, bliżej pierwszej wspomnianej gwiazdy. W normalnych warunkach trudno jednak dostrzec ten obiekt, a obserwacja jego struktury z pewnością wymaga wykorzystania odpowiednich środków technicznych. Stosując teleskop o średnicy zwierciadła już od około 10cm można się przekonać, że rozmyta plamka jest tak naprawdę kulistym zbiorowiskiem ciasno zgrupowanych gwiazd.
Wspomniany obiekt to Gromada Herkulesa odkryta w 1714 roku przez Edmonda Halleya i wprowadzona do sławnego katalogu Messiera pod numerem 13 (M13). Jest największą i najjaśniejszą gromadą kulistą północnego nieba, a jej średnica wynosi 145 lat świetlnych, natomiast odległość od Ziemi około 25 tysięcy lat świetlnych. Z pomiarów i obserwacji wynika, że w jej skład wchodzi co najmniej kilkaset tysięcy gwiazd. Obserwowana jasność Gromady Herkulesa opiewa na 5,8 magnitudo, ale jako obiekt rozciągły (na niebie zajmuje obszar o średnicy mniej więcej 20 minut kątowych) jest dużo trudniejsza do zauważenia niż gwiazda o podobnej jasności.
W przeciwieństwie do gwiazd poruszających się samodzielnie wokół jądra naszej Galaktyki, gwiazdy w gromadach kulistych krążą wokół wspólnego środka ciężkości. Niektóre z nich mają orbity kołowe, inne z kolei mocno wydłużone, docierające do zewnętrznych rejonów. Ponieważ gwiazdy wchodzące w skład gromady oddziałują ze sobą grawitacyjnie, prędkość orbitalna lżejszych gwiazd rośnie, a cięższych maleje. Pociąga to za sobą fakt swoistego sortowania gwiazd: lżejsze gromadzą się na peryferiach skupiska, natomiast cięższe skupiają się na orbitach położonych bliżej jądra. Przyjmuje się, że gromady kuliste w rodzaju M13 są - razem ze zgrubieniem centralnym - najstarszymi składnikami Galaktyki.
Obserwacje
13.05.2020 - Jaworzno, ogród
warunki miejskie, wysoki poziom zanieczyszczenia światłem
Fotografia została wykonana z mojego ogrodu w pogodną noc - zaznaczyłem na niej omawiany obiekt, a także dwie gwiazdy o jasności około 7m. Warto jednak zaznaczyć, że jasność niektórych z widocznych gwiazd jest tak niska, że przekracza wartość jedenastu, czy nawet dwunastu i z pewnością są one niemożliwe do zaobserwowania nieuzbrojonym okiem.
Przyznam, że Gromada Herkulesa jest pięknym obiektem, wspaniale prezentującym się w okularze teleskopu. Poniższa fotografia jest pierwszą, jaką wykonałem temu obiektowi i niestety jest ona nieco nieostra, więc wiem już co poprawić przy następnych sesjach.
Gromada była dostrzegalna także przez lornetkę 11/45.
Parametry fotografii 1:
- sumaryczny czas ekspozycji: 10 minut (stack 10 klatek RAW po 60s, z wykorzystaniem odpowiedniej ilości klatek typu dark, bias i flat)
- ISO: 2500
- teleskop w systemie Maksutowa (100/1400), ekspozycja w ognisku głównym
- zastosowano filtr, pozwalający na zmniejszenie wpływu sztucznego zanieczyszczenia światłem i świecenia atmosfery
- statyw: głowica paralaktyczna z prowadzeniem w osi rektascencji, wyjustowana metodą dryfową z wykorzystaniem sterownika własnej konstrukcji.
Marek Ples