Weird Science

M13 - Gromada Herkulesa

W bezk­sięży­cową pogodną noc, przy ide­al­nym sta­nie atmos­fery i dosko­na­łym wzroku, a także z dala od miast i innych źródeł zanie­czysz­cze­nia świa­tłem w gwiaz­do­zbio­rze Her­ku­lesa możemy gołym okiem zoba­czyć inte­re­su­jący szcze­gół. Przy­po­mina on nie­zbyt jasny, roz­myty punkt świetlny i leży pra­wie dokład­nie na linii łączącej etę (η Her) i dzetę (ζ Her) tego gwiaz­do­zbioru - mniej więcej w jed­nej czwar­tej ich wza­jem­nej odle­gło­ści, bli­żej pierw­szej wspom­nia­nej gwiazdy. W nor­mal­nych warun­kach trudno jed­nak dostrzec ten obiekt, a obser­wa­cja jego struk­tury z pew­no­ścią wymaga wyko­rzy­sta­nia odpo­wied­nich środ­ków tech­nicz­nych. Sto­su­jąc tele­skop o śred­nicy zwier­cia­dła już od około 10cm można się prze­ko­nać, że roz­myta plamka jest tak naprawdę kuli­stym zbio­ro­wi­skiem cia­sno zgru­po­wa­nych gwiazd.

Wspom­niany obiekt to Gro­mada Her­ku­lesa odkryta w 1714 roku przez Edmonda Hal­leya i wpro­wa­dzona do sław­nego kata­logu Mes­siera pod nume­rem 13 (M13). Jest naj­więk­szą i naj­ja­śniej­szą gro­madą kuli­stą półn­oc­nego nieba, a jej śred­nica wynosi 145 lat świetl­nych, nato­miast odle­głość od Ziemi około 25 tysięcy lat świetl­nych. Z pomia­rów i obser­wa­cji wynika, że w jej skład wcho­dzi co najm­niej kil­ka­set tysięcy gwiazd. Obser­wo­wana jasność Gro­mady Her­ku­lesa opiewa na 5,8 magni­tudo, ale jako obiekt roz­ciągły (na nie­bie zaj­muje obszar o śred­nicy mniej więcej 20 minut kąto­wych) jest dużo trud­niej­sza do zau­wa­że­nia niż gwiazda o podob­nej jasno­ści.

W prze­ci­wieńs­twie do gwiazd poru­sza­jących się samo­dziel­nie wokół jądra naszej Galak­tyki, gwiazdy w gro­ma­dach kuli­stych krążą wokół wspól­nego środka ciężk­o­ści. Niek­tóre z nich mają orbity kołowe, inne z kolei mocno wydłu­żone, docie­ra­jące do zew­nętrz­nych rejo­nów. Ponie­waż gwiazdy wcho­dzące w skład gro­mady oddzia­łują ze sobą gra­wi­ta­cyj­nie, pręd­kość orbi­talna lżej­szych gwiazd rośnie, a cięższych maleje. Pociąga to za sobą fakt swo­i­stego sor­to­wa­nia gwiazd: lżej­sze gro­ma­dzą się na pery­fe­riach sku­pi­ska, nato­miast cięższe sku­piają się na orbi­tach poło­żo­nych bli­żej jądra. Przyj­muje się, że gro­mady kuli­ste w rodzaju M13 są - razem ze zgru­bie­niem cen­tral­nym - naj­star­szymi skład­ni­kami Galak­tyki.

Obser­wa­cje

13.05.2020 - Jaworzno, ogród
warunki miej­skie, wysoki poziom zanie­czysz­cze­nia świa­tłem

Foto­gra­fia została wyko­nana z mojego ogrodu w pogodną noc - zazna­czy­łem na niej oma­wiany obiekt, a także dwie gwiazdy o jasno­ści około 7m. Warto jed­nak zazna­czyć, że jasność niek­tórych z widocz­nych gwiazd jest tak niska, że prze­kra­cza war­tość jede­na­stu, czy nawet dwu­na­stu i z pew­no­ścią są one nie­możl­iwe do zaob­ser­wo­wa­nia nieu­zbro­jo­nym okiem.

Przy­znam, że Gro­mada Her­ku­lesa jest pięk­nym obiek­tem, wspa­niale pre­zen­tu­jącym się w oku­la­rze tele­skopu. Poniższa foto­gra­fia jest pierw­szą, jaką wyko­na­łem temu obiek­towi i nie­stety jest ona nieco nie­o­stra, więc wiem już co popra­wić przy następ­nych sesjach.

Gro­mada była dostrze­galna także przez lor­netkę 11/45.

Para­me­try foto­gra­fii 1:

  • suma­ryczny czas eks­po­zy­cji: 10 minut (stack 10 kla­tek RAW po 60s, z wyko­rzy­sta­niem odpo­wied­niej ilo­ści kla­tek typu dark, bias i flat)
  • ISO: 2500
  • tele­skop w sys­te­mie Mak­su­towa (100/1400), eks­po­zy­cja w ogni­sku głów­nym
  • zasto­so­wano filtr, pozwa­la­jący na zmniej­sze­nie wpływu sztucz­nego zanie­czysz­cze­nia świa­tłem i świe­ce­nia atmos­fery
  • sta­tyw: gło­wica para­lak­tyczna z pro­wa­dze­niem w osi rek­ta­scen­cji, wyju­sto­wana metodą dry­fową z wyko­rzy­sta­niem ste­row­nika wła­snej kon­struk­cji.

Marek Ples

Aa