M51 - Galaktyka Wir
Galaktyka Wir zajmuje pozycję 51 w katalogu Messiera (M51, odkryta przez twórcę katalogu 13 października 1773 roku) i jest galaktyką spiralną o nietypowo małym jądrze. Jej odległość od Ziemi wynosi około 23 milionów lat świetlnych. Na sferze niebieskiej możemy ją zobaczyć w granicach gwiazdozbioru Psów Gończych Canes Venatici, w pobliżu Wielkiego Wozu (asteryzmu wchodzącego w skład Wielkiej Niedźwiedzicy Ursa Maior).
Chociaż formalnie Galaktyka Wir znajduje się w granicach Psów Gończych, to dużo łatwiej zlokalizować ją znajdując na niebie rejon Wielkiego Wozu. na poniższej fotografii znaznaczyłem okręgiem miejsce, gdzie należy szukać omawianego obiektu.
Gwiazda Dubhe (alfa, α UMa) jest żółtopomarańczowym olbrzymem i widzimy ją z odległości ponad 120 lat świetlnych. Nieco bliżej - bo w odległości około 100 lat świetlnych - położony jest Merak (beta, β UMa), który wraz z Dubhe pozwala na łatwe odnalezienie gwiazdy polarnej Polaris czyli alfy Małej Niedźwiedzicy (α UMi). Merak jest otoczony przez gazowy dysk mogący dawać początek planetom. Kolejne dwie gwiazdy, czyli Phecda (gamma, γ UMa) i Megrez (delta, δ UMa) są położone w podobnej odległości od Ziemi, tzn. nieco ponad 80 lat świetlnych. Ich barwa jest wyraźnie niebieskobiała. Alioth (epsilon, ε UMa) jest najjaśniejszą gwiazdą całej konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy. Jest zmienną typu Alfa2 Canum Venaticorum. Okres zmienności wynosi w tym przypadku około 5 dni, a obserwowana wielkość gwiazdowa zmienia się od 1,76m do 1,79m. Masa Aliotha jest około trzy razy większa niż masa Słońca, a promień czterokrotnie większy niż promień naszej dziennej gwiazdy. Zapasy wodoru tej gwiazdy prawdopodobnie są już na wyczerpaniu. Interesującym przypadkiem jest Mizar (zeta, ζ UMa) będący w rzeczywistości układem poczwórnym gwiazd. W pobliżu znajduje się też gwiazda podwójna Alkor (80 UMa), który z racji sąsiedztwa jasnego Mizara często bywa trudny do zauważenia gołym okiem - dla osoby o dobrym wzroku i w odpowiednich warunkach jest to jednak możliwe. Według najnowszych pomiarów Mizar i Alkor także są najprawdopodobniej powiązane grawitacyjnie. W takim przypadku byłby to układ poszóstny. Na samym końcu dyszla Wielkiego Wozu znajduje się natomiast Alkaid (eta, η UMa). Jest to młoda błękitna gwiazda, najprawdopodobniej ma około 15 milionów lat i należy do typu widmowego B3. Pomiary jej temperatury dają wartości o dosyć dużym rozrzucie: 15700 - 17900 K. Powodem może być dosyć szybki obrót gwiazdy wokół własnej osi przez co ma ona gorętsze bieguny, gdzie otoczka jądra jest cieńsza. To właśnie około 3,5° poniżej Alkaida należy poszukiwać Galaktyki Wir.
Parametry fotografii 1:
- Panasonic dmc-fz7
- czas ekspozycji: 15s
- ISO: 400
- obiektyw: wbudowany, typu zoom
- przesłona: f/1.4
- statyw: fotograficzny, nieruchomy
Obserwacje
11.07.2021 - Jaworzno, ogród
warunki miejskie, wysoki poziom zanieczyszczenia światłem
Dosyć niespodziewanie tej nocy niebo okazało się bezchmurne i mogłem czerpać przyjemność z obserwacji nieba. Było tak nawet mimo faktu, że robiłem to z ogrodu położonego w mieśnie, gdzie - jak wiadomo - warunki do takiej działalności są bardzo dalekie od idealnych. Obserwacja przez lornetkę ukazywała w całym północnym rejonie nieba prawie jednorodną poświatę pochodzącą od oświetlenia ulicznego. Bez większych oczekiwań ustawiłem więc teleskop na montażu i parametry ekspozycji, po czym rozpocząłem zbieranie materiału. Ku mojemu zaskoczeniu już na pierwszej dwuminutowej ekspozycji można było zauważyć charakterystyczny kształt Galaktyki Wir. Wynik ekspozycji trwającej sumarycznie pół godziny ukazuje poniższa fotografia, którą przedstawiam w wersji surowej i z opisem.
Galaktyka Wir jest pierwszą galaktyką, w której zauważono spiralną strukturę, dobrze widoczną z Ziemi od strony bieguna galaktycznego. Ma ona jasność 8,96m i razem z towarzyszącą galaktyką NGC 5195 rozmiary kątowe 11,2′ na 6,9′. Ma masę około 160 miliardów mas Słońca i 60 tysięcy lat świetlnych średnicy. Jest zaliczana do galaktyk Seyferta typu 2.
Towarzysząca Wirowi karłowata galaktyka NGC 5195 znajduje się na końcu jednego z ramion spiralnych tej pierwszej i należy do galaktyk soczewkowatych. Obie galaktyki oddziałują ze sobą grawitacyjnie - pod wpływem przyciągania NGC 5195 jedno z ramion NGC 5194 zostało rozciągnięte, tworząc wyraźny most gwiezdny między tymi obiektami.
Prawdopodobne jest, że wyraźna spiralna struktura Galaktyki Wir jest wynikiem przejścia NGC 5195 przez jej dysk, co według różnych ocen miało się wydarzyć od 500 do 600 milionów lat temu. Astronomowie uważają, że zdarzenie to spowodowało kompresję wodoru w tych rejonach i w efekcie wzrost aktywności gwiazdotwórczej. Wszystko wskazuje na to, że w przyszłości NGC 5195 zostanie całkowicie pochłonięta przez większą towarzyszkę.
Poza wspomnianymi galaktykami na fotografii możemy zauważyć też inne obiekty:
- IC 4263 - galaktyka spiralna widziana z boku (12,2m) ,
- NGC 5169 - galaktyka spiralna z poprzeczką (13,6m)
- NGC 5173 - galaktyka eliptyczna (12,2m)
- NGC 5198 - galaktyka eliptyczna (11,7m)
Obiekt HD 117815 jest gwiazdą zmienną wchodzącą w skład gwiazdozbioru Psów Gończych.
Parametry fotografii 2:
- sumaryczny czas ekspozycji: 30 minut (stack 15 klatek RAW po 120s, z wykorzystaniem odpowiedniej ilości klatek typu dark, bias i flat),
- ISO: 1600,
- aparat fotograficzny Canon EOS 600D,
- refraktor achromatyczny Messier AR-152S (w ognisku głównym, z filtrem redukującym zanieczyszczenie światłem),
- statyw: głowica paralaktyczna, wykorzystano autoguiding.
Marek Ples