Mgławica Ślimak
| English version is here |
Obiekt NGC 7293, powszechnie znany jako Mgławica Ślimak, jest jednym z najbliższych Ziemi przykładów tzw. mgławic planetarnych – krótkotrwałych, lecz spektakularnych etapów ewolucji gwiazd podobnych do Słońca. Położona w granicach gwiazdozbioru Wodnika Aquarius, w odległości około 650 lat świetlnych, stanowi fascynujący obiekt do obserwacji. NGC 7293 jest klasyczną mgławicą tego typu, jednak cechuje ją wyjątkowo złożona struktura przestrzenna. W obserwacjach w zakresie widzialnym ukazuje się jako pierścień gazu, zbudowany głównie z zjonizowanego wodoru i tlenu, który świeci pod wpływem intensywnego promieniowania ultrafioletowego emitowanego przez centralnego białego karła, który matemperaturę powierzchniową rzędu 120 000 K i masę około 0,6 M☉, co odpowiada typowej pozostałości po gwieździe podobnej do Słońca.
W rzeczywistości mgławica nie ma kształtu płaskiego pierścienia, lecz złożonej struktury trójwymiarowej przypominającej walec lub torus, wokół którego rozciągają się kolejne warstwy materii. Wewnątrz tej struktury zidentyfikowano tysiące tzw. globul gazowych – gęstych, zimnych skupisk materii, będących pozostałością po niestabilnościach hydrodynamicznych w trakcie ekspansji. Każda z tych globul może mieć średnicę rzędu 100 miliardów kilometrów.
Nazwa mgławica planetarna ma charakter historyczny – nie ma ona nic wspólnego z planetami, lecz wynika z wizualnego podobieństwa tych obiektów do tarcz planetarnych obserwowanych przez XIX-wieczne teleskopy. W rzeczywistości mgławice te są efektami końcowymi życia gwiazd o masie do około 8 mas Słońca. Gdy kończy się proces syntezy jądrowej w ich wnętrzu, odrzucają zewnętrzne warstwy, tworząc rozszerzające się obłoki gazowo-pyłowe, podświetlane przez gorące jądro – białego karła.
Obserwacje
15.08.2025, około godziny 23:00 - Jaworzno
Warunki: miejskie, wysoki poziom zanieczyszczenia światłem
Mgławica Ślimak na tej szerokości geograficznej jest dosyć kłopotliwa w obserwacji, szczególnie z terenów miejskich - zawsze znajduje się dosyć nisko nad południowym horyzontem. Tej nocy dodatkowo sprawę utrudniał utrudniał dosyć jasny Księżyc, ale udało się wykonać fotografię (Fot.1).
NGC 7293 stanowi kluczowy przykład dla badań nad późnymi etapami ewolucji gwiazd o małej i średniej masie. Z uwagi na swoją bliskość, mgławica pozwala na szczegółowe analizy dynamiki, składu chemicznego i morfologii mgławic planetarnych. Prędkość ekspansji gazu wynosi około 30 km/s, co sugeruje, że mgławica ma wiek rzędu 10 000 lat.
Ponadto struktura i rozmieszczenie globul gazowych w NGC 7293 są często przywoływane w kontekście badań nad formowaniem się struktur w ośrodku międzygwiazdowym, a także nad zjawiskiem tzw. fotoablacji - czyli rozpraszania zimnej materii pod wpływem promieniowania UV.
Obserwacje w zakresie podczerwonym (np. dzięki Kosmicznemu Teleskopowi Spitzera) ujawniły także pyłowy dysk wokół białego karła – możliwą pozostałość po zniszczonych planetach lub planetoidach, co czyni NGC 7293 przedmiotem zainteresowania także w kontekście ewolucji układów planetarnych.
Parametry fotografii 1:
- sumaryczny czas ekspozycji: 130 minut (stack 130 klatek RAW po 60 s, z wykorzystaniem klatek typu dark, bias i flat)
- ISO: 800
- teleskop w systemie Newtona (150/750), ekspozycja w ognisku głównym
- zastosowano filtr blokujący światło miejskie (CLS)
- montaż paralaktyczny z prowadzeniem w osi rektascensji
Literatura dodatkowa:
- Harris H. C., et al., Trigonometric Parallaxes of Central Stars of Planetary Nebulae, The Astronomical Journal, 2007, 133(2), str. 631–638
- O'Dell C. R., McCullough P. R., Meixner M., Unraveling the Helix Nebula: Its Structure and Knots, The Astronomical Journal, 2004, 128(5), str. 2339–2356
- Hora J. L., Latter W. B., Smith H. A., Marengo M., Infrared Observations of the Helix Planetary Nebula, The Astrophysical Journal, 2006, 652(1), str. 426–441
- Su K. Y. L., Chu Y.-H., Rieke G. H., Huggins P. J., et al., A Debris Disk around the Central Star of the Helix Nebula?, The Astrophysical Journal, 2007, 700(2), str. L41–L45
Marek Ples